1. Mutedil Asya- Rusya Zirvesi’nde, Afganistan’daki duruma ve bölgede güvenliğin sağlanması konularına ilgi çekildi.

Kazakistan’ın başkenti Astana’bile Cumhur Reisi Son Teşrin Cömert Tokayev’in familya sahipliğinde gerçekleşen Ölçülü Asya-Rusya Zirvesi’ne Kırgızistan Cumhur Reisi Meme Caparov, Özbekistan Cumhurbaşkanı Şevket Mirziyoyev, Türkmenistan Cumhur Reisi Başkumandan Berdimuhamedov, Tacikistan Cumhur Reisi İmamali Rahman ve Rusya Oran Başkanı Vladimir Putin katıldı.

Kazakistan Cumhurbaşkanı Tokayev, burada yaptığı konuşmada, ülkelerin herhangi bir birindeki istikrar ve güvenliğin bölgenin kalkınmasını aracısız etkilediğini ve bunun amacıyla düzenlilik konusunun ilk sırada olduğunu söyledi.

Orta Asya devletleri ile Rusya’nın, asayiş alanında ayrımsız dizi arsıulusal ve lehçe kurumlar dahil ikili ilişkilerde birlikte daima teşrikimesai zarfında olduğunu anımsatan Tokayev, “Devletlerimizin ve halklarımızın esas çıkarlarına dayanarak, eskimemiş tehditleri gölge etmek ve bunlara derhal cevap isnat etmek için canlı araçları geliştirmeye ihtiyacımız var.” diye niteleyerek konuştu.

Hibrit ve hikmet teknolojileri aracılığıyla bölgede durumun istikrarsızlaştırılmaya çalışıldığına meni fail Tokayev, bu bağlamda ülkelerin düzenlilik konseyleri çerçevesinde inhibütör tedbirler üzere bir düzenek geliştirilmesini önerdi.

Tokayev, bölgeyi istikrarsızlaştıran bambaşka benzeri faktörün bile ülkeler arasındaki çözülmemiş sınır sorunları olduğuna dikkati çekerek, “Çizi meselelerinin çözümü hukuk, büzük ve bereketli komşuluk ruhu zarfında, antrparantez arsıulusal hukuk ve Birleşmiş Milletler (BM) Şartı’nın esas ilkelerine sımsıkı sınırlanmış kalarak yalnızca barışsever yollarla gerçekleştirilmeli.” ifadesini kullandı.

Dijital teknolojilerin, sosyal ağların ve usa vurma mesajlaşma uygulamalarının acilen geliştiği bu devirde dikkatsizce sarf edilen aynı kelimenin hele çoluk çocuk arasında etnik nefrete misil açabileceğini vurgulayan Tokayev, “Bunun sonucunda, ayrıntılı yıllardır toplumda angajman ve beraberliği semirtmek için verilen çabalar boşa çıkabilir. Elbette mukavemetli haddinden fazla madde şevket adamlarımızın siyasi sorumluluğuna bile bağlıdır. Bazı ortaklarımız olan ülkelerde ne efsus kim natürel edilgi mucit ve tahripkâr güçlerin eline güzeşte kışkırtıcı açıklamalar var.” diye niteleyerek konuştu.

“Batılı ülkelerin istihbaratı, Taliban’a alın olan oluşumları besliyor”

Rusya Ihtişam Başkanı Putin, BDT ülkeleriyle ilişkileri mütenevvi alanlarda ve formatlarda geliştirdiklerini belirterek, “Dünyada ve bölgede zorlaşan boyut, aramızdaki eksiksiz mekanizmaları harekete geçirmeye zorluyor. Şimdi, ülkelerimizin bağlaşık ve önemli ortaklığın geliştirilmesi ve ekonomilerimizin sağlamlaştırılması yönünde ana koordineli kuma adımlar atılmasına ihtiyacı var.” dedi.

Rusya’nın Ölçülü Asya ülkeleriyle çok taraflı ilişkilerin güçlendirilmesine ayan olduğunu dile getiren Putin, “Rusya’nın bölgedeki ülkelerle ticaret hacmi iki tekmil artarak 37,1 bilyon dolara ulaştı. Tecim hacmi, bu yılın evvel yarısında yüzdelik 16, sonuç 5 yılda ise yüzde 37 arttı.” diye konuştu.

Putin, Mutedil Asya’nın müttehit enerji sisteminin baştan oluşturulmasında koruyucu olmaya hazır olduğunu söyledi.

Afganistan meselesine de değinen Putin, “Cenup sınırlarımızda mülteci akışına, yıldırı tehditlerine ve aşırılıkçı ideolojinin yayılmasına nöbet açabilecek kapsam gerginliğini koruyor. bununla birlikte Batılı alelhusus da Amerikalı ve İngiliz istihbaratı, Taliban’a cebin olan oluşumları besliyor ve sınırlarımıza atak düzenlemeye teşvik ediyor.” dedi.

Bununla ilişik risk ve tehditlerin farkında olduklarını belirten Putin, bu nedenle Taliban yönetimiyle temasları sürdürdüklerini kaydetti.

Putin, Afganistan’da bakir benzeri iç savaşın önlenmesi gerektiğini vurgulayarak, “Tabiatıyla, Afganistan’daki mevcut yönetimle çalışmamız gerekiyor.” ifadesini kullandı.

“Ülkelerimizdeki durumun istikrarsızlaştırılmasına cebin direnç gösterilmesi gerekir”

Türkmenistan Reisicumhur Başkomutan Berdimuhamedov, dünya jeopolitiğindeki bulunan eğilimlerin olumlu olmadığına dikkati çekerek, “Devletlerarası ilişkilerin içeriğinin anlamı değişiyor, çatışmaların, tehditlerin, terörizmin, aşırılığın ve radikalizmin coğrafyası genişliyor. Bu koşullar altında, Orta Asya devletleri ile Rusya arasındaki mail ve etkin etkileşim belirleyici önemdedir.” dedi.

Toplumun zihnine hatalı efkâr ve aktöre kurallarının suni yolla aşılanmasına cebin mücadelenin büyük olduğunu belirten Berdimuhamedov, “Ülkelerimizdeki durumun istikrarsızlaştırılmasına cebin direnç gösterilmesi gerekir.” ifadesini kullandı.

Berdimuhamedov, yıldırıcılık, köktencilik, siber ve dirim bilimsel tehditlere cebin dulda sağlamanın önemini vurguladı.

Konuyla ilişkin belirttiği alanlarda ortak faaliyetlerin güçlendirilmesi üzere dışişleri bakanlıkları beyninde altılı istişareler yapılmasının akla yatkın olacağını ifade fail Berdimuhamedov, ayrıca bu konuların özel hizmetler ve farklı organların himmet alanları amacıyla de geçerli olduğunu kaydetti.

Berdimuhamedov, Türkmenistan’ın Afganistan’daki durumu politik yollarla halletmek için uluslararası araçların, Ilımlı Asya ülkeleri, Rusya, İran, Çin ve BM’nin Afgan odaklı misyonlarının çabalarını desteklediğini söyledi.

Afganistan’ın arsıulusal ve lehçe iktisadi ilişkilere entegrasyonunun mefret olduğunu, Türkmenistan’ın bu alanda desteklediği balaban projelerinin bulunduğunu anlatım eden Türkmen reis, hele Türkmenistan-Afganistan-Pakistan-Hindistan gaz boru hattı, Türkmenistan-Afganistan-Pakistan güzergahındaki hareketlilik hattı, fiber gözlükçü iletişim sistemleri ve Türkmen topraklarından Afgan tarafına revan çipo yollarından bahsetti.

“Tacikistan, lojistik merkezler üzerinden Afganistan’a insani müzaheret sağlamaya amade”

Tacikistan Cumhurbaşkanı Rahman, Orta Asya ülkeleri ve Rusya arasındaki diplomatik ilişkilerin kurulmasından bu yana geçen 30 yıl içre taraflar arasındaki siyasi, ticari, ekonomik, kültürel, insancasına ve farklı alanlarda erdemli düzeyli aksiyon birliğinin her an geliştiğini kaydederek, bu çerçevede ortaya çıkan kullanılmamış riziko ve tehditlere karşı mücadelede aksiyon birliğinin henüz da genişletilmesi gerektiğini belirtti.

Rahman, bölgedeki güvenlik alanında ülkeler beyninde teşrikimesai, aşırılıkçı ideolojinin yayılmasının önlenmesi, yıldırıcı ve aşırılık yanlısı grupların büyümesine karşı koyma, metal kaçakçılığı ve sınır dışı organize suçlarla mücadelede iş birliğinin önemini vurguladı. Rahman, bu gözdağı ve risklere cebin mücadele etmek üzere bakir mekanizmaların geliştirilmesi ve ait kurumların faaliyetlerinin koordinasyonunun güçlendirilmesini önerdi.

Komşu Afganistan’daki siyasi ve insani duruma dikkati çekici Rahman, Tacikistan’ın tafsilatlı süredir zehir calip Afgan halkına ülkedeki lojistik merkezleri üzerinden insancasına müzaheret sağlamaya amade olduğu vurguladı.

“Afganistan dip aynı sosyo-iktisadi ve insani krizle yüz yüze”

Kırgızistan Reisicumhur Caparov, Afganistan’ın dip tıpkısı sosyo-ekonomik ve insanca krizle karşı karşıya kaldığını söyledi.

Caparov, tam uluslararası toplumun, mukaddema yaşanan biberli tecrübelerin tekrarlanmaması ve Afganistan’da yıllardır bitmeme eden hunriz askeri çatışmalara serencam verilmesi göreviyle karşı karşıya olduğunu belirtti.

Kırgızistan’ın stabil ve müreffeh bir Afganistan istediğini tamlayan Caparov, “Bu ülkede barışı tesis etmek amacıyla herhangi bir ant çabalama sarf ettik ve etmeye da devam edeceğiz. Afganistan’ın bulunan yetkilileriyle ahenkli kontak halindeyiz ve türlü etkileşimlerimizi sürdürüyoruz.” diye niteleyerek konuştu.

Caparov, Afgan ekonomisinin canlanması ve güçlenmesinin uluslararası sosyete için önemli olduğunu belirterek, Afganistan’ın, bölgeler arası kazançlı süreçlere katılması, sosyal açıdan mefret enfrastrüktür ve bölgesel enerji projelerinin uygulamaya teşvik edilmesi gerektiğini vurguladı.

Ayrıca Caparov, Kırgızistan’dan BM Umumi Sekreteri Afganistan Özel Temsilcisi ve Birleşmiş Milel Afganistan Yardım Misyonu (UNAMA) Başkanı kendisine atanan Roza Otunbayeva’ya destek verilmesini istedi.

“Serencam yıllarda Ölçülü Asya bölgesinde bakir siyasal yassı oluştu”

Özbekistan Cumhur Reisi Mirziyoyev, serencam yıllarda Itidalli Asya ülkelerinin bölgede güvenlik ve istikrarın sağlanmasına yönelik yüce adımlar attığını, bunun sonucunda bölgedeki takatli sorunların çözüme kavuştuğunu ve bölgede bakir politik ortamın oluştuğunu belirtti. Mirziyoyev, mecmu bunların bölge ülkelerinin anadan görme ve ciddi ortağı ve müttefiki Rusya ile faal yerine gelişmekte olan ilişkilerine dahi yansıdığını kaydetti.

Mirziyoyev, Rusya’nın havza ülkelerine yaptığı yatırımın ve çapraz tecim hacminin belirtik ölçüde arttığını vurgulayarak, bunun sonucunda etraf arasındaki aksiyon birliğinin nitelik açısından eskimemiş düzeye çıktığını ifade etti.

Ayrıca Mirziyoyev, çevre arasındaki gelişim birliğinin geliştirilmesi üzere dünyalık ve ürünlerin azade dolaşımının kolaylaştırılması, ülkelerin piyasalarına basit erişimin sağlanması, ortalık arasındaki sanayi alanındaki hisse senedi birliğinin elan dahi geliştirilmesi gerektiğini belirtti.

Cumhurbaşkanı Mirziyoyev, Orta Asya bölgesinin istikrarlı namına kalkınmasının Rusya ile olan nazik iş birliği imkanlarının ne büyüklüğünde bol kullanılmasına üstelik tutkun olduğunu dile getirdi.